Het Ommoordse Veld

(door Wim Heistek)

Kortgeleden werd op deze website de vlak bij de Binnenhoftoren gelegen Wijktuin onder uw aandacht gebracht. Als men vanuit deze Wijktuin de President Wilsonweg oversteekt, komt men in het Ommoordse Veld, een stuk oorspronkelijk polderlandschap in Ommoord.

Veenweidegebied
Tussen 1865 en 1874 werd de Prins Alexanderpolder drooggemalen, waarbij men eigenlijk van tevoren wist dat er slecht ontwaterbare en daarmee voor de landbouw nauwelijks geschikte veengronden tevoorschijn zouden komen. De meest ondiepe Ommoordse velden vielen in 1871 als eerste droog. Direct begon men met de aanleg van ontwateringssloten op ongeveer veertig meter van elkaar en haaks op de Rotte. Dit is nog steeds in het landschap zichtbaar. Het gebied waar het Ommoordse Veld deel van uitmaakt, werd na de droogmaking dan ook gebruikt als gras- en hooiland.

Tot halverwege de twintigste eeuw kon men vanaf de kade langs de Rotte de hele Prins Alexanderpolder overzien. Dat zou in de jaren zestig echter drastisch veranderen. Om de woningnood op te lossen ging Rotterdam steeds meer bouwen in het buitengebied en in 1965 was het zover dat ook in Ommoord de eerste paal de grond inging voor de bouw van een nieuwe woonwijk. Nadat rond 1986 de bouwactiviteiten zo goed als beëindigd waren, bleef het Ommoordse Veld met een aanzienlijk stuk veenweidelandschap in zijn oorspronkelijke staat behouden.

De gemeente wilde dat het gebied een parkachtig karakter zou krijgen met diverse mogelijkheden voor recreatie. Een landschapsarchitect maakte hiervoor een ontwerp en door afwisseling van open en gesloten gebieden deed hij het park groter lijken dan het in werkelijkheid is. De open delen bleven veenweidegebied, terwijl het binnenste van het gesloten middengedeelte verrassend anders is. Een rand van bloeiende bomen en heesters zorgt inderdaad voor een parkachtig beeld.

Tussenboezem en stuwtjes
De waterhuishouding in het Ommoordse Veld is van groot belang voor de flora en fauna. Het hele gebied en ook alle singels en waterpartijen in Ommoord staan in contact met de Rotte. Voor het regelen van de waterstand werd halverwege het talud van de Rottekade een tussenboezem aangelegd en onderaan het talud vangt een kwelsloot het water op dat vanuit de Rotte door de dijk sijpelt. De tussenboezem krijgt water vanuit de Rotte dat van daaruit naar de sloten in het Ommoordse Veld loopt. Even een weetje tussendoor: de Rotte ligt op 1,00 meter onder N.A.P. (Nieuw Amsterdams Peil), de Rottekade op 0,25 meter onder N.A.P. en het westelijk deel van het Ommoordse Veld op maar liefst 6,47 meter onder N.A.P.

In de sloten liggen stuwtjes om het water erachter vast te houden. Via een overloop stroomt het pas bij een bepaalde hoogte over de dam. Een simpele, maar ook ingenieuze manier om het grondwaterpeil te beheersen. De stuwtjes zorgen ervoor dat het waterpeil in de sloten net iets onder de hoogte van het maaiveld blijft. Uitdroging van het veen blijft hierdoor beperkt.

Boerenhofstede werd kinderboerderij
In 1876 gaf ene Adrianus Zuring opdracht voor de bouw van een boerenhofstede, waarvan de toegang lag aan de Rottekade. In de loop der tijd bewoonden meerdere families de hofstede. Toen in 1965 de eerste paal de grond inging voor de nieuwbouwwijk Ommoord werd de boerderij onteigend, maar werd nog wel bewoond tot 1975. De boerenhoeve kon echter behouden blijven en werd in 1977 kinderboerderij De Blijde Wei.  De oude boomgaard is hier kenmerkend voor het landschapselement.

Nadat er in de zestiger jaren een overschot aan fruit ontstond, wilde men af van de bewerkelijke hoogstamfruitbomen. Begin deze eeuw kwam er echter een hernieuwde belangstelling, reden voor een aantal bewoners uit Ommoord in 2012 het initiatief te nemen om in het Ommoordse Veld een hoogstamboomgaard (foto hieronder) aan te planten. Hier kan men oude rassen fruit vinden, zoals het sterappeltje en de notarisappel.

Wilgen
Knotwilgenlaantjes zijn kenmerkende elementen in het Hollandse landschap. Ook in het Ommoordse Veld komt men paden tegen met aan weerszijden een rij wilgen. De wilg gedijt het best in drassige gebieden, groeit snel en wordt in het algemeen eens in de drie tot vijf jaar geknot. Het wilgenhout wordt al meer dan duizend jaar gebruikt voor onder andere huishoudelijke artikelen zoals manden, maar is ook heel geschikt voor het maken van klompen.

• 

• 

Riet
In het algemeen groeit riet aan de kant van water met weinig stroming. Een rond 1990 in het Ommoordse Veld aangelegde paddenpoel verlandde snel door het woekeren van riet. Tussen haakjes: verlanden is een proces waarbij plassen, ondiepe meren en dergelijke langs natuurlijke weg in land veranderen. Men gaat verlanding vaak tegen door het riet te verwijderen. In 2011 is de paddenpoel opnieuw uitgegraven en men moet het riet regelmatig maaien om de poel open te houden. Elk jaar wordt een deel gemaaid en blijft een deel staan, hetgeen duidelijk blijkt uit de foto rechtsboven. Dat het riet deels blijft staan komt ook doordat riet ook het leefgebied is van onder andere rietvogels. Riet wordt sinds oudsher als dakbedekking gebruikt.

Natuurterreintje met orchideeën
Aan de westzijde van het Ommoordse Veld is dankzij goed ecologisch beheer een waardevol natuurtuintje ontstaan. Een boek uit 1892 vermeldde dat er zich in die tijd orchideeënveldjes in de buurt van de Rotte bevonden. Door het verlagen van de waterstand verdwenen veel kenmerkende planten, maar nadat de waterstand weer hoger werd keerden ook een aantal planten weer terug. Dat was het moment om ook de orchideeën een herkansing te bieden. Maaisel van een orchideeënveld elders leidde tot herstel. Het duurde enkele jaren tot er een paar orchideeën groeiden. Nu kleuren in mei honderden exemplaren van de rietorchis en de brede orchis de veldjes paars. Zeldzamer is het moeraskartelblad. Ook dat breidt zich elk jaar meer uit.

Heuvel in het vlakke land
Opvallend in het landschap van het Ommoordse Veld is de heuvel. Grond uit een toentertijd hier aanwezige grondopslag werd tot een dertien meter hoge heuvel gemaakt. Op de top is de lage ligging van het veld ten opzichte van de Rotte goed te zien. Dit als gevolg van het eeuwenlang turfsteken en de langgerekte kavelstructuur.

Veel waardering
Tot op de dag van vandaag ligt het Ommoordse Veld als een stuk historisch landschap in de woonwijk Ommoord. Ooit door Bureau Stadsnatuur genoemd als ‘Het mooiste graslandje van Rotterdam’. Ook dichter bij huis was er waardering: in oktober 2008 werd het veld verkozen tot het mooiste groene plekje van de toenmalige deelgemeente Prins Alexander. De daarbij behorende geldprijs werd besteed aan een klimaatbosje, dat aandacht vraagt voor de klimaatverandering. Het geheel bestaat uit drie walnootbomen in een driehoeksvorm met in het midden een klimaatpaal.

Zes informatieborden
In het Ommoordse Veld staan zes informatieborden met verhalen en foto’s over de geschiedenis van dit gebied. Deze in 2015 geplaatste borden zijn een initiatief van de Werkgroep Ommoordse Veld Open en Groen, de Historische Commissie de Ommoordse Polder en de Historische Vereniging Prins Alexander en werden gefinancierd door de Gebiedscommissie Prins Alexander. Een prima informatiebron bij een wandeling door dit bijzondere gebied.

Toekomst
Al meerdere malen werd door de gemeente en/of projectontwikkelaars met een schuin oog gekeken naar het Ommoordse Veld. Maar wat graag zou men hier willen bouwen, maar tot op heden is daar gelukkig niets van gekomen. Ik herinner me dat het onder andere in 2007 nog even spannend werd toen de gemeente het plan had hier villa’s te laten bouwen. Een breed gedragen protest van de Ommoorders overtuigde alle partijen in de gemeenteraad. Niets is echter zeker, denk maar eens aan de bouw in Nesselande naast het strand van de Zevenhuizerplas of aan de plannen om bijvoorbeeld in het Park naast de Euromast te gaan bouwen. Dat had aanvankelijk ook niemand verwacht. Maar tot en met de dag van vandaag ligt het Ommoordse Veld nog als een stuk historisch landschap in onze wijk en laten we hopen dat dat nog lang zo zal blijven.

1.4.2021