“We slaan altijd een beetje door”

Jan en Ria Saarloos (foto: in hun huidige thuisbioscoop) hebben eigenlijk altijd verzameld: van (muziek)films tot grammofoons en van batterijspeelgoed tot jukeboxen en ga zo maar door. Daarbij stond het verzamelen van films steeds op nummer één – met muziek als continue rode draad. Maar daar houdt het verhaal niet op: het is bijna een ‘never ending story’, met vele facetten.

Kolenhok
Het verhaal van de hobby(’s) van Jan en Ria begon in 1947, in het kolenhok in de kelder van de ouderlijke woning van Jan aan de Korhaanstraat. Er kwam nooit iemand in die kelder en op zekere dag ging Jan op onderzoek uit, hij was een jaar of tien. Hij vond daar een stapel films van vorige bewoners, echte bioscoopfilms met journaals en musicals. Er stond ook een kleine projector die met de hand bediend moest worden. Daar bleken die films precies in te passen.

Al knutselend – toen al – ontdekte Jan dat hij voor licht kon zorgen door er een kaars achter te zetten. De kelder had een mooi wit muurtje en voilà: beeld! Nu kon hij filmpjes draaien in de kelder. Dat die films enorm brandbaar waren wist Jan niet. De truc met de kaars had dus ook heel erg mis kunnen gaan. Maar gelukkig gebeurde dat niet. Jan: “Mijn moeder wist nergens van. Anders had ze het wel verboden denk ik.”

Zo jong als hij was, zag Jan toen al handel in zijn vondst: hij ging filmpjes draaien en de buurtvriendjes mochten komen kijken voor 5 cent. Daar was hij een hele zaterdag zoet mee. De kinderen vonden het prachtig; bewegend beeld, wie had dat in die tijd? Films van Rin Tin Tin, oude journaals, van alles passeerde de revue.  Van het verdiende geld kocht Jan een puntzak koekkruimels bij bakker Maaskant aan de Wolphaertsbocht.

Later, toen hij wat ouder was, ging hij met diezelfde vriendjes naar het gymlokaal in de Zegenstraat. Daar werden elke week filmpjes vertoond, van Roy Rogers bijvoorbeeld en Laurel & Hardy, speciaal voor kinderen.

De belangstelling voor film zat er dus bij Jan al vroeg in. Die interesse kreeg een nieuwe impuls toen hij verkering kreeg met Ria, in 1961. Ria’s oom had een filmtoestel, een 8mm camera. Jan was meteen geïnteresseerd. Die oom maakte een filmpje op hun trouwdag in 1962 en kort daarna kochten Jan en Ria zelf een dubbel 8 camera. Ze gingen ook filmpjes maken: de Maas met z’n schepen, de bevroren zee tijdens de strenge winter van 62/63 en ook korte speelfilms. Jan werd lid van de Rotterdamse smalfilmliga, waarvan ook Ria’s oom lid was. Daar heeft hij veel geleerd. Al snel gingen ze van dubbel 8 naar super 8. Jan: “Dan had je een veel mooier beeld.” (foto: Jan aan het filmen in 1965).

Grammofoons
Het bleef niet bij films alleen. Jan wilde altijd al zo’n oude grammofoon met een hoorn hebben en bij toeval kregen ze er een, maar zonder hoorn, in 1965. Dus: op zoek naar een hoorn. Die werd gevonden in Den Haag, bij een verzamelaar met een hele collectie en toen was Jan verkocht: een nieuwe hobby was geboren en die werd fanatiek opgepakt.

Samen struinden Jan en Ria markten af: in Rotterdam, Parijs (om de twee weken naar de ‘marché aux puces’, de rommelmarkt), maar ook Griekenland en zelfs Amerika werden bezocht. Op den duur waren ze de trotse bezitters van rond de 150 oude grammofoons (op de foto een deel daarvan) en deden ze mee aan tentoonstellingen. Ria: “Toen we op Hoogvliet woonden, was daar ieder jaar een tentoonstelling van mensen die een hobby hadden; daar werden wij ook altijd voor gevraagd. Daar hebben we een paar jaar achter elkaar gestaan. Dat was een heel gesleep met die grammofoons.”

Jan: “We hadden ook die prachtige grammofoon waar die hond voor zit, His Master’s Voice.” Ria: “Die hond hebben we in Amerika gekocht. Dat was de eerste keer dat we naar Amerika gingen, dat was in 1977 geloof ik, toen waren we met de Greyhoundbus. Zaten we in de bus met die hond.”

Jan: “Als we in Parijs kwamen, liepen we om vier uur ’s nachts al op de markt. We gingen ’s avonds rijden, meteen na m’n werk. Dan een paar uur slapen in de parkeergarage daar en om vier uur kwamen alle handelaars. En alles op straat. Grammofoons kostten in die tijd weinig. Dus iedere keer vertrokken we weer met een wagen vol: hoorns, wasrolspelers van Edison. Daar zaten hele mooie bij.”

Ria: “Wij vonden het ook gewoon leuk om achter dingen aan te gaan. We planden in die tijd vaak heel onze vakantie eromheen. Zo hadden we in Zuid-Frankrijk, ergens langs de weg van Orleáns naar het zuiden, een boerderij en die mensen die verzamelden het hele jaar grammofoonspullen voor ons. Dat kochten we dan en lieten het staan, want dan gingen we eerst nog naar Spanje. In Barcelona, daar had je ook zo’n grote rommelmarkt, kenden we ook iemand. Die had in Nijmegen gestudeerd en kende een paar woorden Nederlands. Wij geen woord Spaans, maar we gingen dan altijd met hem en z’n vriendin een avond stappen. Dan kom je echt in leuke tentjes waar je als toerist nooit komt.”

Een selectie van andere aanwinsten door de jaren heen, in de woonkamer van Jan en Ria

Soundies
In 1971 was Jan op een filmwedstrijd in Amersfoort en daar ontmoette hij iemand die 16 mm-films draaide, muziekfilmpjes – zogenaamde soundies (de tegenwoordige muziekclips)– die in Amerika werden gemaakt. Ria: “Jan is toen helemaal geswitcht en fanatiek op die 16mm gegaan, want dat vond hij zo mooi. Muziek is echt een rode draad bij ons.” (foto rechtsonder: Jan heeft het interieur van dit oude tv-meubel helemaal omgebouwd, zodat hierop nu m.b.v. moderne techniek de soundies kunnen worden afgespeeld)

• 

• 

Zelf 16mm-films maken was geen optie, want zo’n grote camera was niet te betalen. Wél lukte het om de hand te leggen op 16mm-films van professionals; op beurzen bijvoorbeeld of via kennissen. De meeste van die filmpjes kwamen uit Amerika. Er was nog geen internet natuurlijk, maar het Amerikaanse maandblad The Big Reel stond vol met advertenties. Als er iets van hun gading bij was, schreven ze een briefje (toen nog!) en lieten het opsturen. Of ze gingen het halen als ze met vakantie in de VS waren.

Bioscoop aan huis
Jan en Ria hebben in totaal vijf huisbioscopen gehad: op Zalmplaat en in Rozenburg, Capelle a/d IJssel, Woudsend en nu in de Binnenhoftoren. De nul-versie was uiteraard de kelderbioscoop van Jan in 1947…. In die eerste huisbioscoop kreeg niet alleen de filmprojector een plaats – ook alle grammofoons met hoorns vonden daar onderdak. Volle bak dus. Dat ging maar net. Tot tegen 1976 Cinemascope op het toneel verscheen, met 35mm-films, bioscoopformaat. Toen stonden de grammofoons in de weg en moest er gekozen worden: exit grammofoons. (Hieronder alle vijf de bioscoopjes op een rij.)

Daarna gingen de remmen echt los en werd vol ingezet op het verzamelen van 35mm-films. Dat bracht Jan en Ria vele malen naar collega-verzamelaars en grote rommelmarkten in Amerika.

Battery toys
Hoewel de focus op films lag, kwam toch weer een nieuwe verzamelhobby om de hoek kijken: mechanisch speelgoed (battery toys).  Jan en Ria liepen er in Amerika tegenaan en waren helemaal enthousiast. Die verzameling bedroeg op een gegeven moment honderden stuks. (foto’s: een deel van de verzameling bij Jan en Ria thuis en – wie kent ze niet – Tom & Jerry)

• 

• 

Ria: “Als we dan eens ergens waren waar je wat kon kopen, dan keek je ook gelijk naar andere dingen. Dat batterijspeelgoed bijvoorbeeld. Als we in Amerika waren, dan gingen we meestal eerst naar Brimfield in de buurt van Boston. Daar heb je twee keer per jaar een hele grote vlooienmarkt. Wij gingen in mei en dan was het altijd slecht weer. We sliepen dan in zo’n motel en daar hadden we een grote tas staan met voor ons allebei regenlaarzen en een regenpak. Die hadden we daar gekocht en lieten we daar het hele jaar staan. Dan belde ik op: we komen weer! En dan stonden de spullen weer voor ons klaar in de kamer.

We hadden dan een huurautootje waarmee we van Boston naar Florida reden. Onderweg kwam je altijd leuke zaakjes tegen.”

Mutoscope
In 1982, ten tijde van huisbioscoop nummer twee in Rozenburg, waren ook enkele jukeboxen toegevoegd aan de verzameling. Jan: “We hebben er in totaal een stuk of tien gehad, maar niet allemaal tegelijk. In Rozenburg hadden we er drie.” Daarnaast bestond de collectie toen uit een groot aantal battery toys, een automatische piano met rollen én twee mutoscopen, waarvan een gekocht tijdens een vakantie in Hawaii. Wat is een mutoscope? Jan: “Dat is een ontiegelijk kostbaar instrument waar de allereerste films in gedraaid werden. Daar kon je voor gaan staan, er een muntje in gooien, een stuiver, en dan kon je aan een slinger draaien en kijken en dan zag je bewegende beelden. Dat waren gewoon fotootjes die op een rol zaten. Door het ronddraaien lijkt het of je bewegend beeld ziet.

• 

• 

Wat gebeurt er: dat ding kostte weinig; we hebben het gekocht. Het was allemaal gietijzer, woog zeker 50 kilo. Zie het maar thuis te krijgen, van dat Hawaiiaanse eiland af. Toen hebben we UPS ingeschakeld. Alle verzendkosten betaald; een gok, maar we zijn niet zo bang uitgevallen. En we werden niet teleurgesteld. We waren nog niet thuis of UPS kwam er ook aan. Toen hadden we dus een tweede mutoscope. Want we hadden er al een, maar die was niet zo mooi; dat leek wel een instapmodelletje. Wat we ermee deden? Niets; ik vond het gewoon leuk om te hebben; het was zo’n bijzonder ding. Een ervan staat nu in een museum in Leeuwarden. Ik stond ermee op een beurs, maar dat duurde nog geen vijf minuten, toen had ik ‘m al verkocht.”

• 

• 

Cruisen en film cells
In de jaren 80 hebben Jan en Ria het cruisen ontdekt. Ze genoten niet alleen van het varen en de prachtige schepen, er was nog iets dat hen aantrok: een of twee keer per cruise vond altijd een kunstveiling plaats, waarbij o.a. ‘animation art’ werd geveild, ook wel ‘film cells’ genoemd. Dit waren originele beelden uit tekenfilms. Omdat Jan en Ria er meestal diverse zagen uit hun favoriete tekenfilms, werden er elke reis wel een paar aangeschaft.

• 

• 

Tijdens een van hun vakanties in Amerika zagen ze in een Disney Store een cartoonist die liet zien hoe die film cells gemaakt werden (tekenen op transparant materiaal en daarna inschilderen). Je kon er ook materiaal kopen om ze zelf te maken. Jan tekende altijd al en dit gaf daaraan weer een nieuwe dimensie. Dus werden rap wat spullen ingekocht en weer was een nieuwe hobby geboren. Van mogelijke onderwerpen werd een foto gemaakt en thuis tekende Jan die na en maakte er een film cell van.

In die tijd stonden ze vaak op de Verzamelaarsbeurs in Utrecht: er moest weleens wat worden verkocht, anders werd het huis te klein. Daar kochten ze ooit van iemand een heel grote verzameling film cells. Sommige waren beschadigd, maar dat was voor Jan geen probleem, want hij had in de VS gezien hoe je ze kon herstellen. Die eerste aankoop in de Disney Store was dus een heel goede geweest. (Foto’s: Jan op de filmbeurs en tijdens het maken van film cells en enkele voorbeelden van film cells. De dame met de sax is een heel recente creatie: augustus 2021.)

In 2018 had museum De Koperen Knop in Hardinxveld-Giessendam een expositie over Donald Duck. Daar waren verschillende film cells van Jan en Ria te bewonderen.

Van vele markten thuis…..
Jan is van oudsher een knutselaar. Van niets maakt hij iets: grammofoons, battery toys, jukeboxen, een complete modelspoorbaan met alles erop en eraan, schepen, Jan draait er zijn hand niet voor om. Zo kochten ze in hun ‘grammofoontijd’ vaak losse hoorns zonder de kastjes met de platenspeler; die maakte Jan zelf. Uit oude koffergrammofoons haalde hij de motor, de steun voor de hoorn was eigen fabrikaat. En die verkocht hij dan, zodat hij weer andere kon kopen. Jan: “Ik heb er zeker wel 300 verkocht. Allemaal zelf gemaakt of opgeknapt.” Ook het mechanisch speelgoed moest vaak eerst gerepareerd worden. De verkoper in Amerika zei dan: “Needs a little reparation”, wat meestal betekende dat zo’n speelgoedje het helemaal niet deed.

Jan liep ook vaak ergens tegenaan. Zo waren de pilaren bij de ingang van een van hun huisbioscoopjes (foto nr. 3 hieronder) gemaakt van prachtig mahoniehout uit de liften van het Rotterdamse stadhuis. Die werden destijds gerenoveerd en Jan kwam toevallig net langs.

Het laatste ‘knutselkunstje’ van Jan: zelf een jukebox bouwen. Begonnen eind 2020 met alleen een lege voorkant, die ook al niet compleet was, had Jan – met hand- en spandiensten van Ria – rond mei 2021 een fraaie jukebox in elkaar gezet mét lichtshow en muziek! Gemaakt van een scala aan ‘onderdelen’, waaronder een koektrommel van een medebewoner. Het resultaat ziet er heel professioneel uit. Van het totale bouwproces, van geraamte tot jukebox, hebben Jan en Ria – hoe kan het ook anders – een filmpje gemaakt. Dat gaan we ongetwijfeld nog een keer zien.

• 

• 

De jukebox voor en na de (re)constructie.

Het is wel al duidelijk: Jan en Ria houden van muziek. Voor Jan komt daar nog een aspect bij: hij maakt ook zélf muziek. Dat doet hij op zijn fraaie multifunctionele piano, waar hij een heel orkest uit kan halen. Regelmatig komt medebewoner Herman Oosthoek (ooit lid van de band The Moondogs) langs met zijn gitaar en dan spelen ze samen gezellige luistermuziek, van Nat King Cole tot Elvis Presley.

The end?
In 1996 woonden Jan en Ria in Woudsend en daar hadden ze ook weer een huisbioscoop, ditmaal in de garage. Het enthousiasme was nog steeds groot. Ria: “Maar als je dan een film had gedraaid, moest je ‘m altijd terugspoelen en dat gebeurde boven. Het waren hele grote rollen en ze wogen 25 kilo. Op een gegeven moment werd het te zwaar om die de trap op te dragen.”

En zo kwam er in 2001 een einde aan het verzamelen van films. Wel werd eerst al het materiaal op dvd gezet; dat was nog een formidabele klus. Daarna werden de filmrollen verkocht. (Hieronder nog wat foto’s van de grote filmrollen.) Naast alle dvd’s hebben Jan en Ria alle films die ze aanvankelijk op originele filmrollen hadden, later teruggekocht op laserdiscs (de voorloper van de dvd). Zoals bijvoorbeeld alle Betty Boop-films en alles van Tom & Jerry (bezoekers van de filmavonden in onze recreatieruimte weten daar alles van). Jan: “We draaien ze veel te weinig. Die ga ik van m’n leven niet meer zien.”

En daarnaast is er natuurlijk nog veel en veel meer. Ria: “We slaan altijd een beetje door.”

The story continues….
Jan en Ria zijn al met al nog steeds in het bezit van een rijke collectie aan materiaal, helemaal stoppen is niet aan de orde. De zware filmspoelen zijn vervangen door dvd’s en laserdiscs, maar ze genieten er nog steeds van, in hun bioscoopje in de Binnenhoftoren, op een heel groot tv-scherm. Want op de plek waar velen van ons hun slaapkamer hebben, hebben Jan en Ria hun vijfde fraaie filmzaaltje gecreëerd. Ria: “We hebben een hele leuke tijd gehad. We zijn altijd met hobby’s bezig geweest, altijd. En onze filmhobby, die hebben we nog steeds.”

En dankzij die filmhobby hebben we al heel wat keren in onze recreatieruimte gezellige filmavonden mogen beleven. Hopelijk gaan er nog vele volgen!

17.08.2021